Ma qabtaa fayraska hiv?

XAQIIQOOYINKA AASAASIGA AH

Waa maxay HIV?

HIV waa fayras la daweyn karo. Af-soomaali ahaan waa fayraska nuqsaanka difaaca jidhka, Ingiriisi ahaan waxa la dhahaa Human Immunodeficiency Virus - waa meesha uu ka yimid magaca HIV.

Haddii aan la ogaan oo aan la daweyn fayrasta HIV, waxa ay burburisaa habka difaaca jirka. Aids waa magaca wadakooba cudurrada markaa qofku qaadi karo. Dawaynta HIV-gu waxay ka hortagtaa tan, AIDS-kuna ma samaysmi karayo. HIV iyo AIDS markaa isku mid ma aha.

Waxaa jira daweyn si fiican u shaqeysa

Haddii aad dawooyinkaaga u qaadato sidii la rabay oo aad tagto baadhitaanno joogto ah, qaddarka HIV-ga ee jidhkaagu wuxuu noqonayaa qaddar aad u yar oo aan la qiyaasi karayn. Dawadu waa qaadashada dawooyin isku dhafan oo ka hortagaya in HIV uu ku bato jidhka. Waxay keenaysaa in qiyamkaagu uu fiicnaado, in habka difaaca jidhku u shaqeeyo sidii la rabay iyo in aan HIV-ga loo gudbin dadka kale.

Qof kasta oo Iswiidhan qaba HIV wuxuu xaq u leeyahay dawayn bilaash ah. Qiyaastii 95 boqolkiiba, daweyntu si fiican ayay u habboon tahay - waxa kale oo loo yaqaan daweyn waxtar leh.

Daweynta waxtarka leh macnaheedu waa boqolkiiba boqol ka-hortagga gudbinta galmada. Cilmi-baadhistu waxay taageeraysaa dhaqdhaqaaqa caalamiga ah ee loo yaqaan U=U, Undetectable equals untransmittable, taas oo macnaheedu yahay in khatarta gudbintu ay eber tahay.

Sidanay u shaqaysaa – jidhka & dawooyinka

HIV iskii uma tarmi karo. Taa beddelkeeda, waxay gashaa unugyada nool waxayna isticmaashaa shaqadooda koobiyeynta. Unugyadan waxaa loo yaqaan CD4 ama unugyada caawineed ee T, waxayna ka mid yihiin habka difaaca jidhka. Waxa la odhan karaa unuggu waxa uu bilaabay in uu u shaqeeyo sidii warshad nuqulo cusub oo fayras samaysa. Marka unuggu shaqadiisa guto wuu dhintaa, taas oo la macno ah in habka difaaca jidhku xumaado, jidhkuna inuu isdifaaco adkaato, taas oo keenaysa in HIV aan la dawayn khatar u tahay nolosha.

Waxa ay dawooyinka HIV-gu sameeyaan waa in ay soo galaan oo ay habkan u joojiyaan siyaabo kala duwan. Dawaynta macnaheedu waa in la isku daro dawooyin kala duwan si loo helo saamaynta ugu macquulsan. Dawaynta ka hortagga fayrasku wuxuu sameeyaa in HIV-gu aanu saamayn habka difaaca jidhka iyo in aanu HIV-gu tarmi karin. Hadafka dawaynta waa in la gaadho heerarka fayras ee aan la cabbiri karin.

Qaddarka fayrasku wuxuu muujinayaa sida uu u firfircoon yahay infekshanka HIV-gu. Tiro yar oo nuqullo fayras ah millilitirkii dhiig ee walba ayaa tuseysa in HIV la xakameeyey oo aanu tarmin. Tirada CD4 waa cabbirka sida habka difaaca jidhku u shaqeeyo. Berigii hore muhiim bay ahayd in tan la ilaaliyo, maaddaama ay hagi jirtay xilliga dawada la bilaabayo. Maanta, waxa dawaynta la bilaabaa sida ugu dhaqsaha badan ee suurtogalka ah.

Waxaad xaq u leedahay dawaynta adiga kugu habboon. Beryahan danbe ma jiraan waxyeellooyin badan oo ka yimaada dawooyinka, laakiin sida jidhku u saameysmo waa mid shakhsi ahaaneed. Mararka qaarkood waxay qaadataa muddo intaanad helin daweyn kugu habboon. La hadal dhakhtarkaaga haddii aad wax su'aalo ah ka qabto waxyeellooyinka iyo daweyntaada guud ahaan. Waxaad sidoo kale nala soo xidhiidhi kartaa.  

Sidee HIV lagu kala qaadaa?

Dadka qaba HIV ee dawaynta waxtarka leh u socoto uma gudbin karaan fayraska dadka kale. Laakin haddii aan la daweyn HIV, waxa uu jidhka ka geli karaa xuub-xabeedka iyo taabashada xididdada dhiigga. Maqaarka ayaa difaaca. HIV kuma faafo hawada, goobaha, candhuufta ama kaneecada, oo kuma noolaado meel ka baxsan jidhka.

HIV waxa lagu kala qaadaa oo kaliya saddex siyaabood:

1) Galmada aan la is ilaalin
2) Dhiig
3) Uurka, dhalmada iyo nuujinta 

Isbaadhitaanku waa habka kaliya ee lagu ogaan karo

Qof kastaa wuu qaadi karaa HIV. Marka ma aha wax khuseeya dad ama kooxo gaar ah. HIV dibadda kama muuqanayo, oo inta badan ma keeno astaamo muuqda. Isbaadhitaanku waa habka kaliya ee lagu ogaan karo. Had iyo jeer way fiican tahay in lagaa baadho HIV haddii aad ku jirtay xaalad laga yaabo in HIV lagu kala qaado ama haddii aanad garanayn xaaladdaada HIV.

Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay in laga baadho HIV. Waxa aad isku baadhi kartaa tusaale ahaan baadhista HIV ee lagu sameeyo xarumaha caafimaadka, rugaha dhalinyarada ama xarumaha takhasuska, sida rugaha maqaarka iyo xubnaha taranka ama xarumaha infekshanka, ama baadhitaanada jawaabaha degdega ah ee checkpoints kala duwan ama rugaha caafimaadka ee ay maamulaan ururo tabaruc ah. Waa bilaash oo qarsoodi ayaa lagaaga qaadi karaa baadhitaanka. Uma baahnid inaad caddeyso sababta aad u rabto in lagu baadho.

Xuquuqda dawaynta

Dawaynta bilaashka ah
Waxaad xaq u leedahay dawaynta bilaashka ah. Booqashada dhakhtarka, shaybaadhka iyo dawooyinka la xidhiidha infekshanka HIV waa bilaash. Tani waxay khusaysaa dhammaan dadka ku nool Iswiidhan, xataa haddii aad tahay qaxooti ama aanad haysan warqado. Booqashooyinka kale ee daryeelka caafimaadka iyo dhakhtarka ilkaha, waxaad u baahan tahay inaad bixiso sida caadiga ah.

Ka qaybqaadasho
Waxaad xaq u leedahay inaad ku lug yeelato dhammaan go'aamada ku saabsan dawayntaada, adigoo la tashanaya dhakhaatiirta iyo xirfadlayaasha daryeelka caafimaadka. Taas macnaheedu waa inaad xaq u leedahay inaad beddesho dawaynta haddii aad ku dhibaatooto, iyo sidoo kale xaq u leedahay inaad ku sii jirto dawaynta aad ku qanacsan tahay. Rabitaankaaga iyo baahidaadu ayaa sal u ah. Waxaad xaq u leedahay inaad beddesho dhakhaatiirta dawaynta. Haddii aad dareento in si xun laguula dhaqmay, waxaad xaq u leedahay inaad warbixin ka gudbiso daryeelka caafimaadka.

Xeerarka anshaxa
Waxaad dhakhtarkaaga ka helaysaa sharciyada anshaxa ee ay tahay inaad raacdo. Waxa aad xaq u leedahay in aad wada hadal ka yeelatid kuwan iyo oo xaq u leedahay in la baadhitaan shakhsi. Waxaad rafcaan ka qaadan kartaa go'aanka dhakhtarkaaga daweynta oo loo gudbinayaa dhakhtarka cudurada faafa ee gobolkaaga.

Caafimaadka maskaxda iyo galmada
Waxaad xaq u leedahay taageero nafsaani-bulsho ooo xaq u leedahay inaad doorato qofka aad rabto inaad la hadasho. Waxa kale oo aad xaq u leedahay in lagaa taageero xagga galmada. Meel walba ma laha lataliye, laakiin waxaad weli xaq u leedahay inaad aragto la-taliye haddii aad rabto. La hadal dhakhtarkaaga.

Qarsoodinimada & diiwaanka
Daryeelka caafimaadka iyo turjubaanka waxaa saaran waajibaad sirta iyo qarsoodinimo, taas oo macnaheedu yahay inaan qofna loo ogoleyn inuu ka hadlo inaad la nooshahay HIV ama waxa laga hadlo inta lagu jiro booqashadaada.

Haynta diiwaanka wadareed macneheedu waa in dhammaan bixiyeyaasha daryeelka caafimaadka ee aad booqato ay arki karaan daryeelka aad heshay. Ujeedadu waa in la fududeeyo dawaynta iyo bixinta daryeel ka wanaagsan, tusaale ahaan waxa muhiim noqon kara in la ogaado siday dawooyinka kala duwan u wada shaqeeyaan. Haddii aanad rabin sidan, waxaad xaq u leedahay inaad xannibto macluumaadkan. Maadaama xogtaada caafimaad aanay markaa akhriyi karin bixiyeyaasha daryeelka caafimaadka ee kala duwan, waxaa kugu waajib ah inaad bixiso macluumaadka haddii ay jirto halis gudbin. Way fiican tahay inaad u sheegto dhakhtarkaaga HIV-ga haddii aad qaadanayso daryeel kale. Waxaad kaloo xaq u leedahay inaad akhrido joornaalkaaga.

Dhaqanka Sinnaanta
Waa inaan laguu diidin daryeelka aad u baahan tahay sababtoo ah waxaad la nooshahay HIV. Tani waxay sidoo kale khusaysaa bixiyayaasha daryeelka gaarka ah ee kharashka ka hela sanduuqa caymiska.

Waa in aan laguugu diidin shaqo maaddaama aad qabto HIV, aanad rabin inaad HIV iska baadho ama u sheegto loo-shaqeeyahaaga inaad HIV leedahay. Waa inaan sidoo kale shaqada lagaaga eryin ama lagu wareejin iyadoo HIV sabab laga dhigayo.

LAGA SOO XIGTEY: HIV-SVERIGE

Sharciga & Qaanuunka

Sharciga takoorka ee ka dhanka ah naafadu wuxuu khuseeyaa dadka la nool HIV. Xuquuqaha kale waxaa lagu maamulaa, tusaale ahaan, sharciga ka hortagga infekshannada iyo sharciga daryeelka caafimaadka. Waxaannu kaa caawin karnaa wixii su'aalo ah iyo talo sharci.

Goorma ayaad u baahan tahay inaad sheegto?

Uma baahnid inaad u sheegto HIV:gaaga marka aanay jirin khatar la isugu gudbin karo, tusaale ahaan loo shaqeeyayaasha. Haddii aad leedahay daweyn si fiican u shaqeysa, uma baahnid inaad u sheegto lammaanaha galmada inaad la nooshahay HIV. Dadka aan weli gaadhin heerarka fayraska ee aan la qiyaasi karin, waxa saaran waajibaadka bixinta macluumaadka ka hor intaanay galmo dhicin. Kahor daryeel caafimaad iyo dhakhtarka ilkaha ee ay jirto khatar sare, tusaale ahaan inta lagu jiro hawlo qalliin, waxaad u baahan tahay inaad ku wargeliso inaad leedahay "kala qaaditaan dhiig". Haddii aad leedahay daweyn si fiican u socota, uma baahnid inaad sheegto xilliyada baadhitaannada fudud, oo ay ku jiraan sambalka dhiigga iyo muditaanka irbadaha. Tan waxaa lagu nidaamiyay xeerarka anshaxa ee aad ka helayso dhakhtarkaaga xaadirka ah.